ÇELİK SAÇMA TANELERİNİN KULLANILMASI POLİGONLARDAKİ GÜVENLİĞİ TEHLİKEYE SOKABİLİR
Bazı ülkeler avcılıkta ve müsabaka atıcılığında kurşun saçmaların kullanımını yasakladılar bile. Norveç de bu ülkelerden biri. Eğer bu durum atıcılık camiasının tümü yada büyük bir kısmını etkilerse, gelecekte skeet ve trap müsabakalarında tehlikeli durumlar ortaya çıkabilir.
Her zaman gerçeklere dayanması gerekmese de çevresel baskının güçlü olduğunu görmek zorundayız. Bu yüzden de poligonların kurşun saçmaları toplanabilecek şekilde inşa edilmesini tavsiye ediyoruz. ÇELİK SAÇMALARI İSTENMEYEN BAZI ÖZELLİKLERE SAHİP Çelik saçmalarda mermi yatağı basıncı kurşun saçmalara kıyasla çok daha fazladır. Geri seken parçaların yaratabileceği tehlike de daha fazladır. Çelik saçmaların balistik özellikleri kurşuna göre daha kötüdür. Çelik saçmalarla ilgili olarak da kirlilik söz konusudur, çünkü Cr6+ konsantrasyonu yüksek miktardadır ve nemli yada ıslak yerlerde oluşan fazla miktardaki demir oksid (pas) bakteri çekerek istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Aşağıdaki bölümlerde çelik saçmaların kullanımının yaratabileceği olumsuz ve tehlikeli sonuçlarla ilgili daha detaylı bir inceleme bulacaksınız.
ÇELİK VE KURŞUN SAÇMALARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
Eğer çelik saçmayı yuvarlak ve tamamen esnek bir top olarak düşünürsek, söz konusu saçma sert ve esnek bir duvara çarptığında, aynı yuvarlak biçimini koruyarak ve aynı hızla geri dönecektir. Bu tür çarpışma sekme hızının çarpma hızına ve yansıyan açının olay açısına eşit olduğu tam bir esnek çarpışmadır. Bkz. Şekil 1.
Şekil 1, tamamen esnek bir çelik saçmanın , belli bir açıyla (olay açısı) düz ve sert bir yüzeye çarptığı düşünülen teorik bir durumu gösteriyor. Saçma, çarpma hızına eşit bir hızda ve olay açısıyla aynı olan yansıyan açıyla geri sekiyor. Bu, kinetik enerjinin tamamının muhafaza edildiği anlamına geliyor. Resim bir bilardo masası gibi de görülebilir. Gerçekte çelik yada demir saçma o kadar sert ve esnek değildir, ayrıca saçmanın çarpacağı yüzeyde genellikle teorik resimde gösterildiği gibi sert ve esnek değildir. Ancak yine de geri sekme hızı, aşağıda kanıtlanacağı gibi ciddi kazalara yol açabilir. Bir miktar antimoni ile sertleştirilen normal kurşun saçması mekanik olarak çelik saçmadan çok farklıdır. Kurşun saçma sert bir yüzeye çarptığında, yumuşak olsun yada olmasın, saçma düzleşir yada parçalara ayrılır ve kinetik enerji tamamen ısıya dönüşür. Yani saçmanın kinetik enerjisi kalmaz. (Bkz. Şekil 2). Kurşun saçma, ancak su yada buz gibi yumuşak bir yüzeye ve oldukça yatık bir açıyla çarparsa geri sekebilir.
Şekil 2,yumuşak bir kurşun saçmasının taş yada demir levha gibi sert bir yüzeye çarptığında olanları torik biçimde göstermektedir. Saçma düzleşir yada parçalara ayrılır ve etkisiz kalarak yere düşmektedir. Yukarıda söz edilen hipotezi test etmek için –ki aslında buna hipotez demek doğru olmak, ancak fizikte esnek ve esnek olmayan çarpışmalar olarak bilinir, basit bir deney yaptık. İlkinde çelik, ikincisinde kurşun saçma dolu bir silah ile ağır çelik levhaya yatık açıyla iki el ateş ettik. Geri seken saçmaların toplanabilmesi için bir kontrplak ve yukarıda anlatıldığı şekilde gerçekleşmesi beklenen saçmaların toplanabilmesi için çelik levhanın altına karton yerleştirildi. Yatık açıyla ateş edilmesinin sebebi, seken saçmanın atıcıya çarpmasını önlemek içindir. Şekil 3, toplanan bazı saçmaları göstermektedir. Çelik saçmalar kontrplaktan çıkarılıp, çarptığı çelik levha yanında düzleştirildi. Kurşun saçmaların büyük parçalarından ise bulunabilen olmadı. Sadece çok ince kurşun parçaları ve kurşun tozu bulundu. Sonuçlar teorimizin doğruluğunu kanıtladı.
şekil 3, çelik levhaya yapılan atışın ardından toplanan çelik saçmalarını (sağda) ve kurşun saçmalarını (solda) göstermektedir. Çelik saçmalarının vurulan levhanın yanında düzleştirildiğine dikkat edin. Yapılan deney sonucu çelik saçmalar tehlikeli bir hızla geri sekmiştir. Kurşun saçmaları ise neredeyse tamamen düzleşmiş ya da parçalanmıştır. Seken kurşun saçma yoktur çünkü tüm kinetik enerji ısıya dönüşmüştür.
Diğer adımımız, seken saçma yoğunluğu ve atıcı ya da belli bir menzil içerisindeki diğer atıcı ya da izleyicilere çarpma olasılığı bulunan seken saçmaların hızını hesaplamaktı. Bunun için çelik fişeklerle bir kayaya atış yapıldı. Olabildiğince yumuşak bir taş seçtik (doğal taklidi taş blok). Şekil 4 ve 5, testi nasıl gerçekleştirdiğimizi göstermektedir. Atıcılık yatık bir açıyla (85o), taştan 1 metre uzakta bir miktar kartona (60 kartonluk bir sütun) ateş etti. Seken saçmaların girdiği karton sayısı saçma tanelerinin kinetik enerjisi ve hızı hakkında bilgi vermektedir.
Şekil 4. bu resim deney setini göstermektedir. Düz bir taşa atış yaptık –resmin sağında yer alan 1 metreye 1 metre yumuşak taş blok. Sol tarafta ise seken saçmaların çarptığı karton sütun görülüyor.
Şekil 5. bu resim deney setinin şematik görünümünü vermektedir. Seken saçmalar kartonlara çarpıyor. Hız ne kadar fazla olursa, delinen karton sayısı o kadar artıyor.
Seken saçmaların enerjisi delinen karton sayısı ile hesaplandı. Ön test olarak aynı mesafeden doğrudan aynı tür kartonlara atış yaptık. Şekil 6, saçmalar tarafından delinen kartonların sayısını ve kalan saçmaların daha yüksek hız dolayısıyla daha fazla sayıdaki kartonu nasıl deldiklerini gösteriyor. Delinen karton sayısı ne kadar fazla ise, saçmanın hızı ve dolayısıyla da kinetik enerjisi o kadar yüksek demektir. Kinetik enerji saçmanın kütlesi ve hızın karesi ile orantılıdır. Bu pek de kesin olmayan metot sayesinde geri seken saçmaların 50-60 metre/saniye’den fazla hıza sahip olduklarını hesapladık.
Şekil 6. dikey çizgi 15 metre atış mesafesinden atılan ve karton sütunu delen çelik saçmaların sayısını göstermektedir. Sütunun dışına giden saçma taneleri dolayısıyla sayı 330 yerine 300 olarak gösterilmektedir. Kartonların ilk 40 adedi, tüm saçma taneleri tarafından delindi. 40’dan sonra saçma tanesi azalmıştır. 50. kartondan sonra ise hiç delik olmaması enerjinin buradan sonra kaybolduğuna işaret etmektedir. Yatay çizgi, seken saçma taneleri tarafından delinen kartonların sayısını göstermektedir.
Bu yolla aynı zamanda 1 metre uzaklıktan ateş edildiğinde taştan seken saçmaların seyrini de inceleyebildik. Seken saçmalar düz çizgiler (mermi yolundaki küçük sapma göz önüne alınmazsa) halinde gittiğinden atıcının mesafesini kolayca hesaplayabiliriz (eğer atıcı 90 derecelik açıyla atış yaptıysa). Bu hesaplamaların sonuçları şekil 7’de gösterilmektedir.
Şekil 7, seken çelik saçmanın seyrinin nasıl hesaplandığını göstermektedir. Atıcı A noktasında durmaktadır. Ağır namlulu bir Remington süperpoze ile 15 metre uzaklıktan C noktasıyla gösterilen taş bloğa atış yapılmaktadır. B noktasında ise taş tahtadan 1 metre uzaklıkta geri seken saçmaların deldiği bir dizi karton yer almaktadır. Saçmaların taş üzerinde kapladıkları alan 50 cm.lik bir daire oluşturmaktadır (1500 saçma/m2). Seken saçma yaklaşık 98 cm’lik bir daire oluşturmaktadır, bu da yaklaşık 400 saçma/m2 olmaktadır. Saçmalar atıcıya döndüğünde yoğunluk yaklaşık 7 saçma 7m2’dır. Geri sekme hızı 50 m/sn.den fazla hesaplanmıştır ki, bu da bir gözü delmek için gerekli olandan daha fazla hız demektir. Geri seken saçmanın bir kazaya yol açması muhtemeldir. Ayrıca kaza olma olasılığı ateş etme sayısıyla orantılıdır.
Bu gerçekleştirdiğimiz deneyler, taş ya da kayaların fazla bulunduğu bölgelerde küçük hayvan avı sırasında meydana gelebilecek kaza olasılığını hesaplamak amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla deneyler daha çok Norveç’te ve Avrupa’da başka ülkelerde gerçekleştirilmiştir. Poligonda durum farklı gibi gözükebilir, ancak çoğu poligonda skeet kuleleri beton ya da benzeri materyalden inşa edilmiştir. Tahta kuleler ise pek çok çivi barındırmaları, betondan yapılan pitler de atıcılara dönük olmaları dolayısıyla tehlike arzederler. Bazıları söz konusu kulelere hiçbir zaman mermi isabet etmediğini iddia edeceklerdir. O zaman sık kullanılan eski bir skeet poligonuna bakın söylediklerimizin ciddiyetini anlayacaksınız.
(resim var)
Biz herhangi bir süperpoze tüfeği basınç ya da muhtemel bir hasar konusunda test etmiş değiliz, ancak silah üreticileri kullanılması gereken mermi konusunda tüfeği teste tabi tutarlar. Kurşun saçmalı fişeğe göre test dilen bir tüfekte çelik saçma kullanılmamalıdır. Eğer atıcı böyle bir tüfekte çelik saçmalı fişek kullanmaya kalkarsa, tüm güvenlik kurallarını ihlal etmiş demektir ve kendini, diğer başka atıcıları, hakemleri ya da civarda bulunan diğer insanları yaralama riskini göze almış olur.
Bu durumda kim suçlanacak, ya da kim sorumluluğu üstlenecek? Aynı soru poligon çelik saçmaların çarpabileceği sert bölgelerden arındırılmadığı zaman da sorulmalı.
Bu makalenin sonucu giriş kısmında verilmiştir. Bazıları muhtemel kazalar konusunda aşırı endişeli davranmadığımı düşünebilir. Benim hatırladığım kadarıyla poligonlarda meydana gelen kaza çok ender, ancak eğer gerekli önlemler alınmadan uluslar arası müsabakalarda çelik saçma kullanılmaya başlanırsa kaza olasılığı tehlikeli boyutlara ulaşacaktır.
Profesör Doktor Kaare Nicolaysen
Norveç Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri
(Ayrıca kendisi 60’ların sonlarında hareketli hedef dalında Norveç milli takımında yer almıştır)
|
